PRAKTYCZNA NAUKA ZAWODU
Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników może odbywać się w formie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Nauka zawodu ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze czeladnika lub robotnika wykwalifikowanego i obejmuje praktyczną naukę zawodu organizowaną u pracodawcy oraz dokształcanie teoretyczne.
Od 1 września 2012 roku nauka wszystkich zawodów trwa 3 lata.
Pracodawcy rzemieślnicy zatrudniający młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego zobowiązani są spełnić warunki określone przepisami oraz stosownie do art. 3 ust. 6 ustawy o rzemiośle być członkami cechu lub izby rzemieślniczej.
Warunki zatrudnienia i rozwiązania umowy
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna zawierać:
a. rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
b. czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
c. sposób dokształcania teoretycznego;
d. wysokość wynagrodzenia.
Umowa o pracę rozwiązuje się:
a. na mocy porozumienia stron;
b. przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem);
c. przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia).
Okres wypowiedzenia umowy o pracę wynosi:
a. dwa tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy;
b. jeden miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy;
c. trzy miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej trzy lata.
Rozwiązać umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia mogą zarówno pracodawca, jak i pracownik.
Sytuacje, w których może tego dokonać pracownik, określa art. 55 Kodeksu pracy, w przypadku pracodawcy art. 52 Kodeksu pracy.
Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest przez pracodawcę tylko w przypadku:
a. niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
b. ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
c. reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
d. stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Kodeks Pracy Art. 195. § 1 i Art. 196
Badania lekarskie
Zgodnie z art. 201 Kodeksu pracy młodociany pracownik podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym już w czasie zatrudnienia.
W przypadku młodocianego pracownika absolwenta szkoły podstawowej, który nie ukończył 15 lat, do zawarcia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego dodatkowo wymagana jest opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Prawa i obowiązki ucznia
Uczeń zobowiązany jest w szczególności do:
a. dążenia do uzyskania jak najlepszych wyników w teoretycznej i praktycznej nauce zawodu;
b. przestrzegania czasu i porządku pracy ustalonych i obowiązujących u pracodawcy,
c. przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych;
d. systematycznego wypełniania obowiązku dokształcania teoretycznego;
e. odnoszenia się z szacunkiem do przełożonego i przestrzegania zasad koleżeńskiej współpracy;
f. przystąpienia do egzaminu czeladniczego po zakończeniu nauki zawodu lub sprawdzającego po zakończeniu przyuczenia.
Uczeń ma prawo do:
a. zatrudniania i szkolenia młodocianego zgodnie z programem praktycznej nauki zawodu (przyuczenia);
b. zaopatrzenia młodocianego w przewidziany na danym stanowisku sprzęt ochrony osobistej, odzież ochronną i roboczą, narzędzia pracy, materiały i inne potrzebne urządzenia;
c. stosowania przepisów o ochronie pracy i zdrowia młodocianych pracowników;
d. kierowania młodocianego na badania lekarskie, zgodnie z przepisami i ponoszenia kosztów z tym związanych;
e. zgłaszania młodocianego, w ustalonych terminach, na naukę dokształcającą, umożliwienia mu regularnego uczęszczania na tę naukę oraz kontrolowania wykonania przez młodocianego obowiązku dokształcania teoretycznego;
f. pokrycia kosztu egzaminu czeladniczego przez mistrza szkolącego zdawanego przez młodocianego w pierwszym wyznaczonym terminie.
Wykaz prac wzbronionych młodocianym
Zakaz zatrudniania młodocianych przy pracach wzbronionych w myśl art. 204 §1 Kodeksu Pracy ma na celu ochronę zdrowia fizycznego i psychicznego młodocianych oraz zapewnienie, aby wykonywana przez młodocianych praca nie miała ujemnego wpływu na ich rozwój. Wykaz prac wzbronionych jest zawarty w Obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Wynagrodzenie
Uczniowi, pracownikowi młodocianemu przysługuje prawo do wynagrodzenie za pracę. Wysokość miesięcznego wynagrodzenia jest zróżnicowana i w zależności od roku nauki wynosi:
a. I rok nauki nie mniej niż 5%
b. II rok nauki nie mniej niż 6%
c. III rok nauki nie mniej niż 7%
d. przyuczenie nie mniej niż 4%
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale (ogłasza prezes GUS).
Czas pracy młodocianego pracownika
a. do ukończenia 16 roku życia młodociany pracuje 6 godzin na dobę;
b. po ukończeniu 16 roku życia młodociany pracuje 8 godzin na dobę;
c. młodocianemu przysługuje przerwa w pracy trwająca nieprzerwanie 30 minut, jeśli dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny (przerwa wliczana jest do czasu pracy);
d. młodocianemu przysługuje prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę;
e. młodocianego pracownika nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej;
f. przerwa w pracy młodocianego pracownika powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.
Urlopy
Wymiar urlopu wypoczynkowego młodocianego nie jest zależny od stażu pracy i wynosi w roku kalendarzowym 26 dni roboczych niezależnie od dodatkowych dni wolnych od pracy.
a. w pierwszym roku nauki przysługuje 38 dni roboczych (12 dni urlopu po 6 miesiącach pracy oraz 26 dni urlopu po przepracowaniu roku);
b. z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni;
c. z chwilą ukończenia 18 lat, jeżeli prawo do urlopu młodociany uzyskał przed ukończeniem 18 lat, wymiar urlopu w tym roku kalendarzowym ulega zmniejszeniu do 20 dni (wykorzystanie urlopu wcześniej, przed ukończeniem 18 lat, w wymiarze 26 dni roboczych możliwe jest za zgodą pracodawcy, ponieważ to on udziela urlopu);
d. młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych;
e. młodociany ma prawo ubiegać się o urlop bezpłatny (ale nie więcej niż 2 miesiące łącznie z urlopem wypoczynkowym, jeżeli jest uczniem szkoły).
Kodeks Pracy, Rozdział V, Art. 205.
Podstawy programowe kształcenia w zawodach
Podstawa programowa określa wiedzę i umiejętności, które powinien nabyć uczeń w wybranym zawodzie podczas trzyletniego okresu nauki.
Na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji udostępniono podstawy programowe dla wszystkich zawodów nauczanych w szkole, gdzie można zapoznać się z szczegółowym zakresem nauki:
https://www.ore.edu.pl/2019/08/podstawa-programowa-ksztalcenia-w-zawodach-2019/
Przedłużenie / skrócenie czasu trwania nauki zawodu realizowanej na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego
Jeżeli młodociany dokształcający się w branżowej szkole I stopnia nie otrzymał promocji do klasy programowo wyższej lub nie ukończył szkoły, pracodawca, na wniosek młodocianego, albo izba rzemieślnicza, na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego, może przedłużyć czas trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, w celu umożliwienia dokończenia nauki w szkole, a w innych uzasadnionych przypadkach nie więcej niż o 6 miesięcy.
Egzamin
Nauka zawodu młodocianego kończy się egzaminem. W związku ze zmianą przepisów dot. kształcenia młodocianych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego obowiązują następujące zasady:
a. młodociany pracownik zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem zobowiązany jest do zdawania egzaminu zawodowego przeprowadzanego przez okręgowe komisje egzaminacyjne;
b. młodociany pracownik zatrudniony u pracodawcy będącego rzemieślnikiem zdaje egzamin czeladniczy przeprowadzany przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych.
Podstawa prawna:
1. Obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. z 2014 r. poz. 232). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. z 2014 r. z późń. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r., poz. 316 z późń. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. z 2019 r., poz. 391 z późń. zm.).
Od 1 września 2012 roku nauka wszystkich zawodów trwa 3 lata.
Pracodawcy rzemieślnicy zatrudniający młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego zobowiązani są spełnić warunki określone przepisami oraz stosownie do art. 3 ust. 6 ustawy o rzemiośle być członkami cechu lub izby rzemieślniczej.
Warunki zatrudnienia i rozwiązania umowy
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna zawierać:
a. rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
b. czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
c. sposób dokształcania teoretycznego;
d. wysokość wynagrodzenia.
Umowa o pracę rozwiązuje się:
a. na mocy porozumienia stron;
b. przez oświadczenie jednej ze stron z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem);
c. przez oświadczenie jednej ze stron bez zachowania okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia).
Okres wypowiedzenia umowy o pracę wynosi:
a. dwa tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż sześć miesięcy;
b. jeden miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej sześć miesięcy;
c. trzy miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej trzy lata.
Rozwiązać umowę o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia mogą zarówno pracodawca, jak i pracownik.
Sytuacje, w których może tego dokonać pracownik, określa art. 55 Kodeksu pracy, w przypadku pracodawcy art. 52 Kodeksu pracy.
Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego dopuszczalne jest przez pracodawcę tylko w przypadku:
a. niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
b. ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
c. reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
d. stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Kodeks Pracy Art. 195. § 1 i Art. 196
Badania lekarskie
Zgodnie z art. 201 Kodeksu pracy młodociany pracownik podlega wstępnym badaniom lekarskim przed przyjęciem do pracy oraz badaniom okresowym i kontrolnym już w czasie zatrudnienia.
W przypadku młodocianego pracownika absolwenta szkoły podstawowej, który nie ukończył 15 lat, do zawarcia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego dodatkowo wymagana jest opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Prawa i obowiązki ucznia
Uczeń zobowiązany jest w szczególności do:
a. dążenia do uzyskania jak najlepszych wyników w teoretycznej i praktycznej nauce zawodu;
b. przestrzegania czasu i porządku pracy ustalonych i obowiązujących u pracodawcy,
c. przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych;
d. systematycznego wypełniania obowiązku dokształcania teoretycznego;
e. odnoszenia się z szacunkiem do przełożonego i przestrzegania zasad koleżeńskiej współpracy;
f. przystąpienia do egzaminu czeladniczego po zakończeniu nauki zawodu lub sprawdzającego po zakończeniu przyuczenia.
Uczeń ma prawo do:
a. zatrudniania i szkolenia młodocianego zgodnie z programem praktycznej nauki zawodu (przyuczenia);
b. zaopatrzenia młodocianego w przewidziany na danym stanowisku sprzęt ochrony osobistej, odzież ochronną i roboczą, narzędzia pracy, materiały i inne potrzebne urządzenia;
c. stosowania przepisów o ochronie pracy i zdrowia młodocianych pracowników;
d. kierowania młodocianego na badania lekarskie, zgodnie z przepisami i ponoszenia kosztów z tym związanych;
e. zgłaszania młodocianego, w ustalonych terminach, na naukę dokształcającą, umożliwienia mu regularnego uczęszczania na tę naukę oraz kontrolowania wykonania przez młodocianego obowiązku dokształcania teoretycznego;
f. pokrycia kosztu egzaminu czeladniczego przez mistrza szkolącego zdawanego przez młodocianego w pierwszym wyznaczonym terminie.
Wykaz prac wzbronionych młodocianym
Zakaz zatrudniania młodocianych przy pracach wzbronionych w myśl art. 204 §1 Kodeksu Pracy ma na celu ochronę zdrowia fizycznego i psychicznego młodocianych oraz zapewnienie, aby wykonywana przez młodocianych praca nie miała ujemnego wpływu na ich rozwój. Wykaz prac wzbronionych jest zawarty w Obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Wynagrodzenie
Uczniowi, pracownikowi młodocianemu przysługuje prawo do wynagrodzenie za pracę. Wysokość miesięcznego wynagrodzenia jest zróżnicowana i w zależności od roku nauki wynosi:
a. I rok nauki nie mniej niż 5%
b. II rok nauki nie mniej niż 6%
c. III rok nauki nie mniej niż 7%
d. przyuczenie nie mniej niż 4%
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim kwartale (ogłasza prezes GUS).
Czas pracy młodocianego pracownika
a. do ukończenia 16 roku życia młodociany pracuje 6 godzin na dobę;
b. po ukończeniu 16 roku życia młodociany pracuje 8 godzin na dobę;
c. młodocianemu przysługuje przerwa w pracy trwająca nieprzerwanie 30 minut, jeśli dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny (przerwa wliczana jest do czasu pracy);
d. młodocianemu przysługuje prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę;
e. młodocianego pracownika nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej;
f. przerwa w pracy młodocianego pracownika powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.
Urlopy
Wymiar urlopu wypoczynkowego młodocianego nie jest zależny od stażu pracy i wynosi w roku kalendarzowym 26 dni roboczych niezależnie od dodatkowych dni wolnych od pracy.
a. w pierwszym roku nauki przysługuje 38 dni roboczych (12 dni urlopu po 6 miesiącach pracy oraz 26 dni urlopu po przepracowaniu roku);
b. z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni;
c. z chwilą ukończenia 18 lat, jeżeli prawo do urlopu młodociany uzyskał przed ukończeniem 18 lat, wymiar urlopu w tym roku kalendarzowym ulega zmniejszeniu do 20 dni (wykorzystanie urlopu wcześniej, przed ukończeniem 18 lat, w wymiarze 26 dni roboczych możliwe jest za zgodą pracodawcy, ponieważ to on udziela urlopu);
d. młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych;
e. młodociany ma prawo ubiegać się o urlop bezpłatny (ale nie więcej niż 2 miesiące łącznie z urlopem wypoczynkowym, jeżeli jest uczniem szkoły).
Kodeks Pracy, Rozdział V, Art. 205.
Podstawy programowe kształcenia w zawodach
Podstawa programowa określa wiedzę i umiejętności, które powinien nabyć uczeń w wybranym zawodzie podczas trzyletniego okresu nauki.
Na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji udostępniono podstawy programowe dla wszystkich zawodów nauczanych w szkole, gdzie można zapoznać się z szczegółowym zakresem nauki:
https://www.ore.edu.pl/2019/08/podstawa-programowa-ksztalcenia-w-zawodach-2019/
Przedłużenie / skrócenie czasu trwania nauki zawodu realizowanej na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego
Jeżeli młodociany dokształcający się w branżowej szkole I stopnia nie otrzymał promocji do klasy programowo wyższej lub nie ukończył szkoły, pracodawca, na wniosek młodocianego, albo izba rzemieślnicza, na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego, może przedłużyć czas trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, w celu umożliwienia dokończenia nauki w szkole, a w innych uzasadnionych przypadkach nie więcej niż o 6 miesięcy.
Egzamin
Nauka zawodu młodocianego kończy się egzaminem. W związku ze zmianą przepisów dot. kształcenia młodocianych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego obowiązują następujące zasady:
a. młodociany pracownik zatrudniony u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem zobowiązany jest do zdawania egzaminu zawodowego przeprowadzanego przez okręgowe komisje egzaminacyjne;
b. młodociany pracownik zatrudniony u pracodawcy będącego rzemieślnikiem zdaje egzamin czeladniczy przeprowadzany przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych.
Podstawa prawna:
1. Obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 sierpnia 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. z 2014 r. poz. 232). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. z 2014 r. z późń. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r., poz. 316 z późń. zm.).
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. z 2019 r., poz. 391 z późń. zm.).
